Việc sử dụng gà trống hay gà mái trong các nghi lễ truyền thống của Việt Nam là một khía cạnh văn hóa và phong tục mà nhiều người vẫn chưa hiểu rõ. Trong những dịp quan trọng như lễ giỗ, Tết, ngày rằm, mùng 1, nhiều gia đình thường mua gà để thắp hương tại bàn lễ, nhằm tưởng nhớ và tôn vinh gia tiên.
Thường thấy gà trống được ưa chuộng trong tình huống này, phải không? Vậy thì có nên chọn gà mái để thắp hương không? Mặc dù có nhiều người có thể nhanh chóng trả lời “không”, nhưng thực tế lại không phải như vậy.
Tại sao người Việt thường ưa chuộng gà trống?
Trong văn hóa Việt Nam, tư tưởng Nho giáo và Đạo giáo đã để lại ảnh hưởng lớn, nơi mà giá trị của nam giới thường được đánh giá cao hơn.
Điều này đã ảnh hưởng đến việc lựa chọn lễ vật dâng lên gia tiên, thể hiện sự tôn trọng và đề cao tính nam. Một số dịp quan trọng, người ta thường chọn gà trống tơ chưa đạp mái, thay vì gà mái đã đến tuổi thịt và có trứng mây.
Gà trống không chỉ được lựa chọn vì biểu tượng của tiếng gáy, mà còn vì nó được xem là liên kết giữa thần linh và con người. Tiếng gáy của gà trống được coi là đánh thức mặt trời, mang đến ánh sáng cho môi trường. Do đó, trong những dịp quan trọng như năm mới, Tết, lễ ông Công ông Táo, khai trương, người Việt thường ưa chuộng cúng gà trống. Họ hy vọng rằng việc này sẽ tạo ra một liên kết sâu sắc với thần linh, đồng thời mang lại sự thuận lợi và hòa thuận cho mùa cây mạ.
Gà trống, biểu tượng của sức mạnh và sức sống mãnh liệt, đồng thời tượng trưng cho nam giới với năm đức tính quan trọng:
Chữ Văn: Gà trống có mào ở trên đầu và hai yếm thịt ở dưới, tạo hình giống như chiếc mũ cánh chuồn chuồn của ông tiến sĩ.
Chữ Võ: Cựa của gà trống thể hiện vũ khí, là biểu tượng của võ thuật.
Chữ Dũng: Gà trống sẵn sàng chọi đấu để bảo vệ đàn, một minh chứng cho tính dũng cảm và sẵn sàng hy sinh.
Chữ Nhân: Gà trống thường gọi đàn khi được cho ăn, thể hiện tính nhân ái và sự quan tâm đến đàn anh em.
Chữ Tín: Gà trống gáy đúng giờ dù mưa nắng hay gió rét, thể hiện sự đúng đắn và đáng tin cậy.
Bên cạnh đó, từ góc độ thẩm mỹ, hình dáng của gà trống, với mào to và vẻ uy dũng, khiến cho mâm lễ trở nên trang trọng hơn so với gà mái. Trong hệ thống lục súc tranh công, gà trống có kích thước nhỏ nhất nhưng vẫn toát lên vẻ khỏe mạnh và sự uy vũ trong bay nhảy. Gà trống thường chọn cành cây để ngủ, thể hiện sự sạch sẽ và mạnh mẽ, mang lại giá trị phong thủy cao về sức khỏe, sự sung túc và phát triển.
Theo quan niệm giảm sát sinh, việc chọn gà trống để cúng tổ tiên thần linh thay vì gà mái được ưa chuộng, bởi gà mái có nguy cơ chọn phải gà đã có trứng, làm tăng nguy cơ sát sinh theo quan điểm này.
Chọn gà mái cúng thì sao?
Lựa chọn gà mái để cúng, theo quan niệm dân gian và phong thủy, có những yếu tố cần xem xét một cách cẩn thận. Trong các sự kiện quan trọng như cúng Giao thừa, năm mới, cúng ông Công, ông Táo, khai trương cửa hàng, đám cưới, và những dịp tương tự, truyền thống thường chỉ chấp nhận gà trống.
Đặc biệt, gà trống tơ hoặc trống thiến không đạp mái được ưa chuộng, nhằm tôn vinh tính sạch sẽ và thuận lợi cho tài lộc. Đặc biệt, tiếng gáy của gà trống được coi là mang lại năng lượng mới và kết nối với thần linh, góp phần mang lại tài lộc.
Dịp nào ưu tiên gà mái?
Tuy nhiên, đối với các dịp như tuần rằm, việc cúng gà mái không phải là điều đại kỵ, mặc dù nhiều người có thể nghĩ ngợi ngời về điều này. Trong trường hợp này, việc chặt đĩa thay vì đặt cả con gà dáng chầu là điều phổ biến khi cúng gà mái. Đặc biệt, khi cúng gà mái, ưu tiên chọn gái mái tơ để thể hiện ý nghĩa của sự bình an và may mắn.
Các sự kiện đặc biệt như cầu nguyện cho con cái, cúng thông thường trong gia đình, cúng vong linh cô hồn, hay cúng gia tiên thường là những dịp thích hợp để lựa chọn gà mái. Trong trường hợp này, gà mái biểu trưng cho sự sinh sôi và mang lại năng lượng tích cực trong những bản lễ cúng khác nhau. Mâm cúng với ý nghĩa dâng món ăn cũng thường bao gồm gà mái, với đặc điểm thịt ngon và thơm.